Akademik çalışmalarımda ve avukatlık hayatımda işlerimi kolaylaştıran, ilgimi çeken konularda araştırma ve arşivleme yaparken bana yardımcı olan ücretsiz bir yazılım/hizmetten bahsedeyim size. İsmi Zotero. Çok okuyorsanız, not almayı, arşiv yapmayı seviyor ve son teknolojiyi kullanmayı tercih ediyorsanız ilginizi çekebilir.
Zotero bir atıf yönetim programı aslında. Ben onu hem bu amaçla, hem de arşivleme amacıyla kullanıyorum. Yargı kararlarını, mevzuatı, makaleleri, kitapları, web sayfalarını ve daha birçok şeyi Zotero kütüphanemde etiketliyor, tasnif ediyor, arşivliyor ve ihtiyaç duyduğumda bunlara kolayca atıf yapıyorum. Bu elektronik kütüphane bilgisayarımda saklı. İnternet bağlantım olmasa da her zaman erişimime açık. Zotero, bu kütüphanede birkaç tuşa basarak tüm arşivimi tarayabilmemi sağlıyor ve 1 saniyeden kısa bir sürede sonuçları önüme seriyor.
Özellikle web sayfalarını arşivlemek için kullanışlı oluyor. Böylece web sayfalarının ileride değişmesi veya erişimden kalkması tehlikesine karşı bunların yerel kopyalarına sahip oluyorum.
PDF dosyalarını da bünyesinde tutuyorum, böylece hangi PDF’nin hangi konuya ilişkin olduğunu kolayca bulabiliyorum. Zotero olmasaydı PDF dosyalarını sakladığım klasörde neyin nerede olduğunu bulamadığım bir karmaşa hüküm sürerdi.
Zotero’nun temel işi aslında atıfları yönetmek (reference management)… Onu kullanarak, akademik çalışmalarınızda kolayca atıf yapabilir ve atıfları yönetebilirsiniz. Microsoft Word, LibreOffice ve sair programlar için bulunabilen yardımcı araçları ile bu iş oldukça pratik. Dahası, atıflardaki değişiklikleri Zotero otomatik olarak günceller, onları kendiliğinden sıraya koyar ve tezinize uygun şekilde ifade eder, biçimlendirir. Bir esere bir önceki dipnotta atıf yapılmış ise yeni atıf “a.g.e.” şeklinde yapılır örneğin. Ya da bir atfı sonradan günceller veya değiştirirseniz ilgili belgelerdeki tüm atıflar da kendiliğinden güncellenecektir.
Zotero’nun birçok kullanışlı özelliği var. Güçlü arama ve tarama işlevleri çok önemli. Biraz bu konudan söz ederek bu yazıyı noktalayayım.
Anında arama, anında tarama…
Zotero, arama ve tarama işlevleriyle, anlık görüntüsünü aldığınız (snapshot) web sayfalarının ve PDF dosyalarının içeriği de dahil olmak üzere kütüphanenizdeki bütün içeriği önceden fihriste (index) alıyor ve arama/tarama yaptığınızda sonuçları anında önünüze getiriyor.
Örneğin aşağıdaki görüntüde, “organik” kelimesi ile yapılan arama sonucunda, kütüphanemde yer alan ve bu sözcüğü içeren bütün web sayfaları ve PDF dosyaları anında listelenmiştir.
Bunun için Zotero araç çubuğunun en sağında bulunan arama kutusundaki oka tıklayarak “Everything” seçeneğini seçtikten sonra arama terimini yazıp “enter” tuşlamanız yeterli. Fihriste alma (indexing) işlemi önceden yapıldığından sonuçlar anında karşınıza gelecektir.
Not da alabilirsiniz…
Zotero’nun bu tarama ve arama işlevleri arşivlemeyi kolaylaştırdığı gibi, zengin metin biçiminde (RTF) not almayı da destekliyor. Kütüphanenizdeki her bir esere not ekleyebileceğiniz gibi bağımsız notlar da yaratabilirsiniz.
Tek başına yeterli olabilir…
Bu özellikleriyle bilgisayar ile çalışırken Evernote, Scrapbook, Onenote, Pocket gibi başka bir arşivleme-not alma yazılım veya hizmetine de ihtiyaç bırakmıyor aslında biliyor musunuz? Dahası onlarda bulunmayan referans verme (atıf yapma, başvuru yapma, cite) özelliklerine de sahip olmasıyla akademik çalışmalarda yan işlerin yükünü hafifleten bir yardımcı.
Yukarıda saydığım bazı diğer not alma araçlarına göre bir zayıf yönü belki şu olabilir: Anlık görüntüsü alınan web sayfaları üzerinde değişiklik yapamıyorsunuz. Örneğin bir web sayfasında bir cümlenin üzerini sarı ile vurgulayamazsınız. Bunun yerine bu esere ek notlar alarak bu eksikliği giderebilirsiniz. PDF dosyalarında bu sorun yok, çünkü PDF’leri harici yazılımla açıp değişiklik yaptığınızda bunlar korunuyor.
Daima hazır…
Zotero veri dizini yerel olarak saklandığı için tüm arşiviniz her zaman yanınızda ve çevrimdışı erişiminize açık olacaktır. İnternet bağlantısına veya üçüncü kişilerin-şirketlerin hizmetlerinin sürmesine bağlı olmayacaksınız. Gizlilik ve güvenlik konusunda da içiniz daha rahat olabilir. Sadece, bu dizinin düzenli olarak yedeğini almayı ihmal etmeyin. Bu dizinin yolunu “Zotero Preferences” – “Advanced” – “Files and Directories” ekranında görebilir ve değiştirebilirsiniz.
Arama işlevi ile ilgili karşılaşabileceğiniz bazı sorunlara çözümler:
- Eğer bazı sonuçların listelenmediğini düşünüyorsanız “Zotero Preferences” – “Search” – “Rebuild Index” yoluyla indeksi yeniden oluşturun veya eksik kısımları tamamlamasını sağlayın.
- PDF dosyalarının içeriği taramaya dahil edilmiyor gibi görünüyor ise “Zotero Preferences” – “Search” ekranında “PDF index” araçlarını yükleyin. Ancak bu araçların yüklü olması, PDF içeriklerinin taranabilmesini tek başına sağlayamaz. Aynı zamanda kütüphanenizdeki PDF’lerin “aranabilir PDF” (searchable pdf) niteliğinde olması gerekir.
- Aranabilir olmayan bir PDF’yi aranabilir bir PDF’ye çevirmek için bir OCR yazılımı kullanmanız gerekir. Ben Abbyy FineReader programının Türkçe PDF’lerde bu işi başarıyla yaptığını tecrübe ettim.
Zotero ile ilgili düşüncelerinizi sayfanın altına bir yorum yazarak paylaşabilirsiniz.
Not: Bu yazı yazılırken özgür olmayan hiçbir yazılım kullanılmamıştır. İşletim sistemi: debian, tarayıcı: Firefox.
Avukat, yazılım geliştirici. Amerika’da yaşıyor.